علت بیرون زدگی دیسک کمر یا همان فتق دیسک بین‌مهره‌ای یکی از شایع‌ترین مشکلات ستون فقرات است که می‌تواند باعث درد شدید، کاهش حرکت و فشار روی ریشه‌های عصبی شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که هسته نرم داخلی دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) از لایه بیرونی فیبری دیسک (آنولوس فیبروزوس) عبور کرده و به سمت کانال نخاع فشار وارد می‌کند. شناخت علت ایجاد بیرون زدگی دیسک به افراد کمک می‌کند تا پیشگیری و درمان به موقع انجام شود و از آسیب‌های طولانی‌مدت جلوگیری گردد.
عوامل مختلفی می‌توانند منجر به بیرون زدگی دیسک کمر شوند، از جمله سن و فرسودگی طبیعی دیسک‌ها، سبک زندگی کم‌تحرک، بلند کردن اجسام سنگین به شکل غلط، اضافه وزن و فشار مکرر بر ستون فقرات. همچنین عوامل ژنتیکی و آسیب‌های قبلی نیز نقش مهمی در ایجاد فتق دیسک دارند. در این مقاله به بررسی دقیق علت‌های بیرون زدگی دیسک کمر، نشانه‌ها و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم تا سلامت ستون فقرات شما حفظ شود.
بیرون زدگی دیسک کمر چیست؟
دیسک‌های بین مهره‌ای، ساختارهای بالشتکی و انعطاف‌پذیر هستند که بین هر دو مهره ستون فقرات قرار گرفته‌اند. این دیسک‌ها از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
هسته داخلی نرم (نوکلئوس پولپوزوس): مانند یک ژل نرم که فشار را جذب می‌کند.
لایه بیرونی سخت و فیبری (آنولوس فیبروزوس): که هسته را احاطه کرده و از بیرون زدن آن جلوگیری می‌کند.
بیرون زدگی دیسک یا فتق دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که هسته نرم داخلی، از لایه بیرونی فیبری عبور کرده و به سمت کانال نخاع یا ریشه‌های عصبی فشار وارد می‌کند. این بیرون زدگی معمولاً در ناحیه کمری ستون فقرات رخ می‌دهد و می‌تواند باعث علائمی مانند:
- درد شدید در کمر که با فعالیت بدنی یا نشستن طولانی تشدید می‌شود
- انتقال درد به باسن و پاها (علائم سیاتیک)
- بی‌حسی یا گزگز در پاها
- ضعف عضلانی در موارد شدید
دلیل این اتفاق می‌تواند ناشی از فرسودگی طبیعی دیسک، فشار مکانیکی مکرر، بلند کردن اجسام سنگین به شکل نادرست، اضافه وزن یا آسیب قبلی ستون فقرات باشد. هرچقدر هسته داخلی دیسک نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر باشد، توانایی جذب فشار و جلوگیری از بیرون زدگی بیشتر است، اما با افزایش سن یا فشار بیش از حد، این قابلیت کاهش می‌یابد.
به بیان ساده، بیرون زدگی دیسک مانند ترکیدن بالشتک بین مهره‌هاست: هسته نرم دیسک از لایه محافظ بیرونی عبور می‌کند و باعث فشار روی اعصاب و درد شدید در ناحیه کمری و پاها می‌شود.
تشخیص دقیق بیرون زدگی دیسک با استفاده از MRI یا معاینه تخصصی توسط پزشک یا فیزیوتراپیست باتجربه مانند دکتر کامران عزتی، بهترین فیزیوتراپیست در رشت انجام می‌شود تا درمان مناسب و پیشگیری از آسیب بیشتر تعیین گردد.
علائم بیرون زدگی دیسک کمر
درد موضعی در ناحیه کمر: معمولاً با فعالیت بدنی افزایش می‌یابد.
درد تیرکشنده به پاها (سیاتیک): ناشی از فشار دیسک روی ریشه عصبی.
بی‌حسی یا گزگز در پاها: به ویژه در موارد شدید.
کاهش دامنه حرکتی ستون فقرات: خم شدن و چرخش کمر دشوار می‌شود.
ضعف عضلانی در اندام تحتانی: در فشار طولانی دیسک روی اعصاب، قدرت عضلات کاهش می‌یابد.
علت‌های بیرون زدگی دیسک کمر
۱. سن و فرسودگی طبیعی دیسک
با افزایش سن، دیسک‌ها آب و انعطاف خود را از دست می‌دهند. این تغییرات طبیعی باعث می‌شود دیسک‌ها مستعد ترک یا بیرون زدگی شوند.
۲. فشار مکانیکی و بلند کردن نادرست اجسام
بلند کردن اجسام سنگین به شکل غلط یا حرکات ناگهانی و تکراری باعث وارد شدن فشار بیش از حد به دیسک‌ها می‌شود و می‌تواند فتق دیسک را تحریک کند.
۳. سبک زندگی کم‌تحرک
نشستن طولانی و فعالیت کم باعث ضعف عضلات کمر و شکم می‌شود و ستون فقرات توانایی کمتری در تحمل فشار خواهد داشت.
۴. اضافه وزن و چاقی
وزن اضافی باعث فشار دائمی بر مهره‌های کمری و افزایش خطر بیرون زدگی دیسک می‌شود.
۵. عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
برخی افراد به صورت ژنتیکی مستعد مشکلات دیسکی هستند و احتمال بیرون زدگی دیسک در آن‌ها بالاتر است.
تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر
- معاینه بالینی توسط متخصص ستون فقرات یا فیزیوتراپیست
- MRI دقیق‌ترین روش برای مشاهده فتق دیسک و فشار روی ریشه‌های عصبی
- CT Scan و X-Ray در موارد خاص برای بررسی ساختار استخوانی و ارتفاع دیسک
- تست‌های عملکردی ستون فقرات بررسی انعطاف و قدرت عضلات
درمان بیرون زدگی دیسک کمر
۱. درمان غیرجراحی
- فیزیوتراپی:تمرینات کششی، تقویتی و تمرینات تثبیت‌کننده ستون فقرات
- اصلاح وضعیت بدن و ارگونومی
- ماساژ درمانی و mobilization مفصل
۲. درمان دارویی
- داروهای ضد التهاب و مسکن
- مکمل‌های تغذیه‌ای برای حفظ سلامت دیسک
۳. درمان تخصصی
- تزریق اوزون یا PRP در موارد خاص
- لیزر درمانی و فیزیوتراپی پیشرفته
- مداخلات غیرجراحی ستون فقرات
سبک زندگی و پیشگیری
- ورزش منظم و تقویت عضلات مرکزی
- رژیم غذایی سالم و مصرف آب کافی
- اصلاح نحوه نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام
- پرهیز از فشار مکانیکی شدید
نتیجه‌گیری
علت بیرون زدگی دیسک کمر معمولاً ترکیبی از فرسودگی طبیعی، فشار مکانیکی، سبک زندگی و عوامل ژنتیکی است. تشخیص به موقع، فیزیوتراپی تخصصی، اصلاح سبک زندگی و درمان‌های پزشکی حرفه‌ای بهترین راهکارها برای کاهش درد و پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تر هستند. مراجعه به متخصصین باتجربه مانند دکتر کامران عزتی و استفاده از خدمات فیزیوتراپی تخصصی پرسپولیس می‌تواند مسیر درمان را سریع‌تر و مؤثرتر کند.
