مفصل فکی گیجگاهی مفصلی است که فک پایین را به جمجمه متصل می کند.
مفصل فکی – گیجگاهی موجب باز و بسته شدن دهان، حرکات طرفی، حرکت جلو کشیدن فک تحتانی و به عقب کشیدن آن می گردد.
مفاصل گیجگاهی فکی در دو طرف صورت ، درست جلوی گوش قرار دارند.
شکل 1: آناتومی مفصل فکی-گیجگاهی
تعریف بیماری اختلالات مفصل فکی – گیجگاهی (TMJ)
اختلال مفصل فکی – گیجگاهی (TMJ) با درد، صدا و سوزش در ناحیه فک همراه است.
درد ممکن است علاوه بر این نواحی در نواحی جانبی سر، گوش و فک تحتانی نیز احساس گردد.
دلایل بروز بیماری
اختلال مفصل فکی- گیجگاهی ممکن است به صورت مادرزادی و یا اکتسابی(مثلا به دنبال باز کردن ناگهانی و بیش از حد دهان و یا اعمال جراحی دهان و دندان که مستلزم باز کردن طولانی مدت و بیش از حد دهان است) باشد.
ممکن است بیمار از نظر ساختمانی در مفصل مشکلاتی داشته باشد که معلوم نشده باشد، اما بعد از یک فعالیت خاص مثلا خمیازه کشیدن، گاز زدن به سیب و یا جراحی های دهان و دندان دچار نیمه در رفتگی یا در رفتگی در فک گردد.
علائم عمده بیماران مبتلا به این سندروم
- درد مبهم یا حساسیت در صورت، ناحیه مفصل فک
- به گوش رسیدن صدای کلیک هنگام باز یا بسته شدن دهان
- اسپاسم های عضلانی
- محدودیت در باز شدن دهان
- درد سر و گردن و شانه ها
- درد یا وزوز گوش
- دندان قروچه
- سرگیجه
شکل 2: احساس درد در ناحیه فک
نحوه تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) معمولاً از طریق ارزیابی بالینی، سابقه پزشکی بیمار و انجام برخی آزمایشات تخصصی انجام می شود.
در مرحله اول، پزشک یا دندانپزشک از بیمار در مورد علائم وی مانند درد در فک، گوش یا اطراف صورت، کلیک یا ترک در مفصل فک و مشکل در باز و بسته کردن دهان می پرسد.
بیماران ممکن است از درد هنگام جویدن، سفتی فک یا مشکل در حرکت آزادانه فک خود شکایت کنند.
همچنین پزشک به عوامل احتمالی دیگری مانند استرس، دندان قروچه یا ضربه به ناحیه فک توجه می کند.
در مرحله بعد پزشک با انجام معاینه فیزیکی مفصل گیجگاهی فکی وضعیت فک و عضلات اطراف را بررسی می کند.
این معاینه شامل لمس نواحی مختلف فک برای شناسایی حساسیت ها، بررسی حرکت فک هنگام باز و بسته کردن دهان و گوش دادن به صداهای غیرمعمول مانند کلیک کردن یا خرچنگ کردن است.
همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که دامنه حرکتی مفصل را با باز و بسته کردن دهان یا حرکت دادن فک در جهات مختلف ارزیابی کند.
در این مرحله ممکن است فشار و تنش در عضلات اطراف فک نیز بررسی شود.
اگر علائم و معاینه بالینی نشان دهنده اختلال مفصل گیجگاهی فکی باشد، پزشک ممکن است از تصویربرداری پزشکی برای تایید تشخیص استفاده کند.
رادیوگرافی ساده (اشعه ایکس) می تواند به پزشک کمک کند تا مشکلات ساختاری مفصل فک مانند تخریب استخوان یا تغییرات غیرطبیعی را شناسایی کند.
در برخی موارد، از MRI یا سی‌تی اسکن برای بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم استفاده می‌شود که امکان مشاهده دقیق‌تری از مفصل و عضلات اطراف را فراهم میکند.
این تصاویر به تشخیص مشکلاتی مانند التهاب یا آسیب دیسک مفصل کمک می کند و در تعیین روش های درمانی موثر نقش دارد.
راه های درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی
درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) به شدت و نوع علائم و علت آن بستگی دارد و می تواند شامل روش های غیر جراحی و جراحی باشد.
برای درمان های غیر جراحی، استراحت و تغییر عادات توصیه می شود، به ویژه در فعالیت هایی که فشار زیادی به مفصل فک وارد می کند (مانند جویدن مواد سفت یا دندان قروچه). استفاده از کمپرس سرد یا گرم در ناحیه فک می تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند.
همچنین داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن برای کاهش التهاب و درد مفاصل مفید هستند.
در موارد تنش شدید عضلانی، پزشک ممکن است شل کننده های عضلانی را تجویز کند.
فیزیوتراپی نیز یکی از درمان های موثر برای اختلال مفصل گیجگاهی فکی است.
در این روش تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات فک و گردن انجام می شود تا فشار از مفصل برداشته شود و حرکت فک بهبود یابد.
همچنین، درمان‌های فیزیکی مانند ماساژ درمانی، الکتروتراپی (که از جریان‌های الکتریکی برای کاهش درد و التهاب استفاده میکند) و گرما و سرما درمانی می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است از آتل یا محافظ فک برای جلوگیری از ساییدگی و فشار بیشتر به مفصل استفاده کند.
اگر روش‌های غیرجراحی نتوانند علائم را کاهش دهند یا علائم شدید و مزمن ادامه داشته باشند، درمان‌های پیشرفته‌تری مانند تزریق کورتیکواستروئید یا پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) در ناحیه آسیب‌دیده ممکن است برای کاهش التهاب و تحریک ترمیم بافت پیشنهاد شود.
در نهایت، در موارد بسیار شدید که درمان‌های غیرجراحی بی‌اثر هستند، جراحی ممکن است به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شود.
جراحی می تواند شامل ترمیم دیسک، برداشتن بافت آسیب دیده یا حتی تعویض مفصل باشد.
با این حال، جراحی در بیشتر موارد اختلالات TMJ نادر است و معمولاً زمانی انجام می شود که سایر درمان ها شکست خورده باشند.
شکل 3: اسپلینت دهانی برای حفظ دامنه مفصل فک
طب سوزنی
طب سوزنی یکی از روش های درمان فیزیوتراپی برای کاهش درد بیماران مبتلا به سندرم مفصل فکی گیجگاهی است. در این روش متخصص فیزیوتراپی با تکنیک های خاص و قرار دادن سوزن هایی بسیار ظریف دردهای مزمن شما را درمان می کند.
بیوفیدبک
با استفاده از بیوفیدبک که روی سفتی عضلات خاص و تمرین تکنیک‌های آرام بخش کار می کنند می‌توان عملکرد عضلات را کنترل کرد. اهمیت تمرین منظم و پیوسته این تکنیک‌ها در کنترل درد سندرم مفصل گیجگاهی فکی بسیار مهم است.
لیزرتراپی
یکی از راه های درمان فیزیوتراپی برای اختلال مفصل فکی گیجگاهی لیزردرمانی است. لیزرتراپی به کاهش التهاب عضلانی، افزایش جریان خون، رشد سلول ها و تسکین درد کمک میکند و عملکرد فک شمارا بهبود می بخشد.
جریان های الکتریکی
از جریان های الکتریکی با شدت کم برای دردهای عصبی و عضلانی استفاده می شود. این ریزجریان ها شرایط بهتری را برای ترمیم بافت به وجود می آورند و التهاب را کمتر می کنند.
تمرین های دستی
متخصص فیزیوتراپی می تواند از تکنیک های درمان دستی استفاده کند، همچنین حرکات کششی خاصی را برایتان تجویز خواهد کرد که به شما کمک می کند دامنه حرکتی این مفصل را بهتر کنید و ماهیچه های ضعیف را قوی ترکنید.
شکل 4: درمان های دستی برای مفصل فک
در این ضایعه درمان فیزیوتراپی شامل تقویت عضلات اطراف مفصل در دامنه های حرکتی کوچک است. به طوری که با دست، به حرکت باز شدن و طرفی دهان مقاومت داده می شود. به بیمار توصیه می شود که دهان را بیش از حد باز نکند و لقمه های کوچک و یا قاشق سرخالی از غذا را به دهان ببرد.
شکل 5: درمان های دستی برای مفصل فک
چگونگی وضعیت خواب در اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
وضعیت خواب در افراد مبتلا به اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) نقش مهمی در کاهش درد و بهبود علائم دارد.
خوابیدن در موقعیت های خاص می تواند فشار کمتری به مفصل فک وارد کند و به تسکین درد کمک کند.
بهترین حالت خوابیدن برای این افراد خوابیدن به پهلو است تا فک در وضعیت طبیعی و راحت قرار گیرد.
در این شرایط می توان از بالش های مناسب برای حمایت از گردن و سر استفاده کرد تا از فشار اضافی به فک جلوگیری شود.
خوابیدن به پهلو با ساپورت فک پایین نیز می تواند مفید باشد، زیرا از فشرده شدن مفصل فک در طول شب جلوگیری می کند.
برعکس، خوابیدن به پهلو یا خوابیدن به پشت ممکن است باعث درد و تنش بیشتر در مفصل گیجگاهی فکی شود، زیرا این موقعیت‌ها می‌تواند باعث تغییر موقعیت فک و فشار اضافی بر روی آن شود.
همچنین، افراد مبتلا به TMJ باید از دندان قروچه در شب (که از علائم رایج این اختلال است) اجتناب کنند.
استفاده از آتل دندان یا نایت گارد برای جلوگیری از دندان قروچه در خواب می تواند مفید باشد و به کاهش آسیب به مفصل و عضلات اطراف کمک کند.
انتخاب موقعیت مناسب خواب و مدیریت صحیح موقعیت فک در طول شب می تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
سوالات متداول
چه کسانی بیشتر در معرض این اختلال هستند؟
ضایعات مختلفی این مفصل را درگیر می کنند مانند: آرتروز، بیماری های التهابی، ناپایداری مفصل.
استرس می تواند فشردگی فک و تنش عضلانی را بیشتر کند. همچنین افرادی که دارای دندان های ضعیفی هستند بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
برای درمان اختلالات مفصل فکی گیجگاهی چندجلسه فیزیوتراپی لازم است؟
با توجه به میزان درگیری هر بیمار تعداد جلسات فیزیوتراپی برای هرکس متفاوت است و البته پاسخ به درمان در هر فرد با فرد دیگر فرق دارد.
که بعد از انجام معاینات بیمار توسط متخصص فیزیوتراپی آقای دکتر کامران عزتی در فیزیوتراپی تخصصی پرسپولیس تعداد جلسات مشخص خواهد شد.
هزینه فیزیوتراپی مفصل فکی گیجگاهی چگونه محاسبه می شود؟
هزینه فیزیوتراپی برای درمان مفصل فکی گیجگاهی شامل هزینه های فیزیوتراپی معمولی و هزینه انجام درمان های دستی، لیزردرمانی، طب سوزنی، بیوفیدبک و تمرین درمانی هرکدوم به صورت مجزا طبق تعرفه درمانی محاسبه می شود.
